Leestijd: 14 – 18 minuten
Inhoudsopgave:
• Feit en fictie: hoe gevaarlijk zijn wolven echt?
• Psychologie van het risico: heuristieken en dissonantie
• Incidenten in Nederland in perspectief
• Angst begrijpen en in context plaatsen
• Bronnen
Illustratie: ‘De wolf centraal‘
Waarom zijn mensen bang voor de wolf? Mensen hebben van oudsher een tegenstrijdige houding ten opzichte van de wolf. Aan de ene kant is er fascinatie voor dit roofdier dat na lange afwezigheid weer in Nederland leeft, aan de andere kant heerst er onrust en angst. In dit artikel staat niet de angst voor vee- of huisdierenschade centraal, maar de emotionele en psychologische angst die mensen voelen bij het idee van een wolf in hun leefomgeving. Die angst wordt in dit artikel niet gebagatelliseerd, maar serieus genomen als onderdeel van de relatie tussen mens en wolf. Waar komt die angst vandaan, en hoe reëel is het gevaar dat wolven vormen? In dit artikel leer je meer over de historische en psychologische achtergronden van de angst voor wolven, worden vergelijkingen gemaakt met andere dieren, en gaan we in op incidenten in Nederland.
Culturele wortels van wolvenangst
De angst voor wolven wordt al eeuwenlang gevoed door mythes, sprookjes en verhalen. In klassieke volksverhalen zoals Roodkapje wordt de wolf neergezet als een bloeddorstig, onbetrouwbaar wezen dat mensen aanvalt. Zulke verhalen hebben het imago van de “grote boze wolf” diep in ons culturele geheugen gegrift. Hoogleraar volksverhaal Theo Meder stelt dat “de wolf nooit van zijn slechte imago is afgekomen”. Generaties zijn opgegroeid met het idee dat wolven gevaarlijk zijn, wat een ‘Roodkapje-syndroom’ wordt genoemd: een door sprookjes ingegeven vrees voor de wolf.
Toch is het de vraag in hoeverre sprookjes daadwerkelijk onze huidige angst bepalen. Sociaal-wetenschapper Maarten Jacobs ziet het Roodkapje-syndroom vooral als metafoor en waarschuwt dat je reële angsten niet te makkelijk moet afdoen als sprookjesangst. Angst voor wolven kan namelijk ook andere wortels hebben. Wolven werden in Nederland 150 jaar geleden uitgeroeid, juist omdat ze te dicht bij mens en vee kwamen. In die tijd was angst wellicht rationeel: er was schade aan vee en incidenteel gevaar voor mensen, in tijden van ziekten zoals rabiës. Deze historische ervaringen, mondeling overgeleverd, hebben bijgedragen aan een diepgeworteld beeld van de wolf als bedreiging.
Feit en fictie: hoe gevaarlijk zijn wolven echt? ⇡
Wanneer we de emoties en verhalen naast de feiten zetten, valt op dat het risico dat een wolf een mens kwaad doet uiterst klein is. Gezonde, wilde wolven mijden mensen doorgaans. Ze zijn van nature schuw en zullen confrontaties met mensen uit de weg gaan. Wolven die niet worden geprovoceerd of gevoerd, vormen geen bedreiging voor de mens, benadrukken deskundigen. Dit strookt ook met de ervaringen in omringende landen: in veel delen van Europa leven mens en wolf al jaren naast elkaar zonder noemenswaardige incidenten. Wetenschappers wijzen erop dat de weinig voorkomende aanvallen die wereldwijd zijn gedocumenteerd vrijwel altijd verband hielden met bijzondere omstandigheden, bijvoorbeeld wolven met rabiës, in gevangenschap, of dieren die hun natuurlijke schuwheid hadden verloren door menselijk toedoen.
Statistieken bevestigen het beeld dat de angst groter is dan het feitelijke gevaar. In Europa is het aantal aanvallen van wolven op mensen buitengewoon laag. In de afgelopen decennia zijn er praktisch geen gevallen van dodelijke aanvallen in Europa geregistreerd. Een recente wereldwijde inventarisatie (2002–2020) telde ongeveer 500 incidenten waarbij een wolf een mens aanviel, waarvan slechts 12 gevallen in Europa en Noord-Amerika samen; daarvan waren er twee dodelijk, allebei in Noord-Amerika. Ter vergelijking: in Nederland worden jaarlijks tienduizenden mensen door honden gebeten, met in 25 jaar tijd 29 dodelijke slachtoffers. Ook andere dieren die we als ongevaarlijk beschouwen, veroorzaken geregeld ongelukken, vee en zelfs koeien verwonden jaarlijks meer mensen dan wolven doen. Deze cijfers plaatsen de wolvenangst in perspectief: objectief gezien is de kans om door een wolf gebeten te worden vele malen kleiner dan bijvoorbeeld de kans op een hondenbeet in eigen huis of een trap van een koe op de boerderij.
Ecoloog Chris Smit verwoordde de situatie treffend naar aanleiding van een voorval met een wolf: “We weten uit de literatuur en historie dat er nauwelijks aanvallen zijn.” Volgens hem is het uitzonderlijk dat een wolf direct een mens aanvalt. Desondanks zorgt elk incident, hoe zeldzaam ook, voor veel media-aandacht en publieke schrik. Hier speelt onze menselijke psyche een belangrijke rol bij hoe we risico’s inschatten.
Psychologie van het risico: heuristieken en dissonantie ⇡
Angst voor de wolf wordt in stand gehouden en soms uitvergroot door psychologische mechanismen. Een belangrijk concept hierbij is de affect-heuristiek. Dit is een mentale shortcut waarbij mensen sterke emoties (zoals angst of afkeer) laten meewegen bij hun oordeel over een risico, in plaats van alleen te kijken naar de feitelijke kans. Simpel gezegd: als het idee van een wolf ons bang maakt, schatten we het gevaar automatisch hoger in dan statistieken rechtvaardigen. Psychologen Paul Slovic en collega’s toonden aan dat het gevoel van “dread” voor een potentiële gebeurtenis, hoe onwaarschijnlijk ook, de risicoperceptie enorm kan verhogen. In het geval van wolven betekent dit dat angstige beelden (bijvoorbeeld een wolf die aanvalt) ons denken domineren, waardoor we geneigd zijn de kans op een confrontatie te overschatten en de voordelen of neutrale feiten te negeren.
